Một trong những nguyên tắc quan trọng nhất của luật dân sự Việt Nam là tự do, tự nguyện cam kết, thỏa thuận. Nguyên tắc này phản ánh tinh thần tự do cá nhân trong lựa chọn đối tác, nội dung và hình thức quan hệ dân sự, đồng thời vẫn đặt trong khuôn khổ pháp luật.
1. Nội dung nguyên tắc
Nguyên tắc này quy định rằng mọi cá nhân, tổ chức có quyền tự do lựa chọn việc giao kết hay không giao kết hợp đồng; tự do thỏa thuận các điều khoản; miễn là nội dung đó không vi phạm điều cấm của luật, không trái đạo đức xã hội.
2. Ý nghĩa
- Thúc đẩy quyền tự do cá nhân: mỗi người có thể định đoạt tài sản, tham gia quan hệ pháp lý theo ý chí của mình.
- Khuyến khích sáng tạo, linh hoạt: đối tác có thể thiết lập những điều khoản phù hợp thực tế.
- Bảo đảm công bằng: Nhà nước chỉ can thiệp khi quyền lợi bị xâm hại hoặc có dấu hiệu bất bình đẳng nghiêm trọng.
3. Giới hạn của nguyên tắc
Mặc dù nhấn mạnh quyền tự do, nhưng pháp luật dân sự cũng đưa ra giới hạn:
- Không được trái luật, xã hội, đạo đức.
- Các thỏa thuận không làm ảnh hưởng quyền lợi hợp pháp của người thứ ba.
- Nhà nước kiểm soát trong trường hợp bảo vệ người yếu thế (người tiêu dùng, người lao động).
4. Thực tiễn áp dụng
- Hợp đồng lao động: người lao động có quyền lựa chọn nhưng Luật Lao động vẫn giới hạn để ngăn bóc lột.
- Hợp đồng mua bán tài sản: được tự do xác định giá, phương thức thanh toán, nhưng không được buôn bán hàng cấm.
- Giao dịch điện tử: minh chứng ví dụ mới cho tự do cam kết trong môi trường số.
Kết luận
Nguyên tắc tự do, tự nguyện cam kết chính là linh hồn của luật dân sự hiện đại. Tuy nhiên, sự tự do đó phải gắn liền với trách nhiệm pháp lý và tuân thủ quy định nhằm xây dựng một xã hội công bằng, trật tự.
